Wat is faciliteren?
- Willem Heijboer

Faciliteren is een belangrijke vaardigheid binnen de context van Lean Six Sigma en Change Management. Het begrip 'faciliteren' komt van het Latijnse woord 'facilis,' wat 'gemakkelijk' betekent. Faciliteren houdt in dat je groepen helpt om gemakkelijker hun doelen te bereiken. Dit kan variëren van het begeleiden van vergaderingen en workshops tot het ondersteunen van complexe veranderingsprocessen binnen organisaties.

Wat is faciliteren?

Faciliteren draait om het creëren van een omgeving waarin deelnemers effectief kunnen samenwerken en communiceren. Een facilitator kan worden gedefinieerd als: “Iemand die een groep mensen op interactieve wijze begeleidt naar een gedragen resultaat.” Het gaat erom dat je mensen ondersteunt bij het bereiken van hun doelen door hen te helpen obstakels te overwinnen en efficiënt samen te werken. Een facilitator is geen manager of coach, maar eerder een gids die de groep helpt om gestructureerd en doelgericht te werken.

Het belang van faciliteren in Lean Six Sigma en Change Management

In Lean Six Sigma en Change Management is faciliteren een must-have. Verbeteren doe je niet alleen, dat doe je samen. Lean Six Sigma richt zich op procesverbetering, wat een gestructureerde aanpak en betrokken belanghebbenden vereist. Een goede facilitator helpt bij het organiseren van workshops om bijvoorbeeld problemen te identificeren, oplossingen te genereren en acties te plannen. In Change Management begeleidt de facilitator organisaties en medewerkers door veranderingsprocessen, vermindert weerstand, en creëert een veilige omgeving. Dit bevordert de acceptatie van verandering en het succes van de implementatie.

De rol van de facilitator

Naast de eerder benoemde kenmerken van faciliteren, is de rol van de facilitator veelzijdig met verschillende taken. De facilitator moet doelen stellen, een agenda opstellen en materialen organiseren. Tijdens de sessies zorgt de facilitator voor een soepel verloop door de agenda te volgen, de tijd te bewaken en de groep bij de les te houden. Actieve deelname wordt aangemoedigd, en iedereen krijgt de kans om zijn of haar mening te uiten. Verder lost de facilitator conflicten constructief op, documenteert beslissingen en verzorgt follow-up.

Essentiële vaardigheden
Een effectieve facilitator beschikt over diverse essentiële vaardigheden die bijdragen aan het succes van het faciliteren. Deze vaardigheden omvatten niet alleen duidelijke en effectieve communicatie, zowel verbaal als non-verbaal, maar ook het vermogen om actief en empathisch te luisteren naar de behoeften en zorgen van de deelnemers. Het identificeren en oplossen van problemen op een snelle en effectieve manier is eveneens cruciaal. Daarnaast zijn goede organisatievaardigheden onmisbaar voor de voorbereiding en structurering van sessies. Cruciale vaardigheden zijn onder andere:

  • Luistervaardigheden: Actief en empathisch luisteren naar de input van deelnemers.

  • Communicatievaardigheden: Duidelijk en beknopt overbrengen van informatie en bevorderen van open communicatie.

  • Objectiviteit: Onpartijdig blijven en ervoor zorgen dat alle stemmen worden gehoord.

  • Flexibiliteit: Aanpassen aan veranderende omstandigheden en behoeften van de groep.

  • Organisatievermogen: Plannen en structureren van sessies om maximale productiviteit te garanderen.

Houding en gedrag

De houding van een facilitator is cruciaal voor het succes van sessies. Empathie zorgt dat deelnemers zich gehoord voelen, flexibiliteit laat inspelen op veranderingen, en geduld bevordert natuurlijke samenwerking. Een positieve houding motiveert en bevordert constructieve interacties, terwijl integriteit vertrouwen en een solide basis voor samenwerking creëert.

Artikel gaat verder na de afbeelding.

Faciliteren van workshops en vergaderingen

Het faciliteren van sessies, zoals workshops en vergaderingen, is een kernactiviteit binnen Lean Six Sigma en Change Management. De facilitator zorgt ervoor dat deze bijeenkomsten doelgericht en productief verlopen, zodat de deelnemers op een fijne manier kunnen samenwerken. Dit deel bespreekt de verschillende aspecten van het faciliteren van sessies.

Voorbereiding

Goede voorbereiding is essentieel voor het succes van elke sessie. Het begint met het definiëren van de doelstellingen: wat moet er aan het einde van de sessie bereikt zijn? Dit kan variëren van het oplossen van een specifiek probleem tot het genereren van nieuwe ideeën. Vervolgens wordt er een agenda opgesteld die als leidraad dient. De keuze van deelnemers is cruciaal; nodig mensen uit met relevante kennis en vaardigheden. Zorg daarnaast voor een geschikte ruimte en de nodige hulpmiddelen zoals whiteboards, flipcharts en schrijfmateriaal. Vooraf bepaal je de werkvorm.

Uitvoering

Tijdens de sessie begeleidt de facilitator het proces door te beginnen met een introductie waarin het doel, de agenda en de verwachte uitkomsten worden uitgelegd. De facilitator bewaakt het proces, houdt de tijd in de gaten en zorgt ervoor dat de agenda wordt gevolgd. Actieve deelname wordt gestimuleerd door gerichte vragen en discussies, en verschillende technieken zoals brainstormen of visuele hulpmiddelen maken de sessie interactief en productief. De aanpak varieert per type sessie. In workshops ligt de nadruk op samenwerking en creativiteit, terwijl vergaderingen formeler zijn en gericht op besluitvorming.

Na de sessie

Na afloop worden de belangrijkste punten, beslissingen en actiepunten gedocumenteerd voor opvolging en implementatie. Het is belangrijk dat de afgesproken acties daadwerkelijk worden opgevolgd, bijvoorbeeld door herinneringen te sturen of vervolgsessies te plannen. Evaluatie is ook essentieel; reflecteer op de sessie en vraag feedback van de deelnemers om toekomstige sessies te verbeteren en de effectiviteit van de facilitering te verhogen.

Faciliatietechnieken

Facilitatietechnieken zijn de instrumenten en methoden die een facilitator inzet om sessies effectief te laten verlopen. Deze technieken stimuleren creativiteit, bevorderen samenwerking en structureren discussies. Enkele veelgebruikte technieken binnen Lean Six Sigma en Change Management zijn werkvormen, brainstormen en zakelijk tekenen.

  1. Werkvormen
    Werkvormen zijn gestructureerde activiteiten die helpen om specifieke doelen te bereiken tijdens een sessie. Typische Lean werkvormen zijn de Brown Paper, waarbij processen op grote papieren vellen worden uitgetekend; Value Stream Mapping om processen overzichtelijk te maken; de Visgraat analyse om mogelijke oorzaken van een probleem te benoemen, of een Effort/Benefit matrix om oplossingen te selecteren. Strategischere werkvormen zoals SWOT-analyse en OGSM helpen bij het bepalen van doelen en strategieën.

  2. Brainstormen
    Brainstormen is essentieel voor het genereren van ideeën en oplossingen. Traditionele methoden zoals Osborn’s brainstormtechniek moedigen de vrije stroom van ideeën aan zonder directe oordelen te vormen. Creatievere vormen zijn De Bono’s denkhoeden, waarbij deelnemers verschillende perspectieven aannemen; Constraint Thinking, dat oplossingen zoekt binnen bepaalde beperkingen; en Random Word, waarbij willekeurige woorden worden gebruikt om nieuwe ideeën te stimuleren.

  3. Zakelijk tekenen
    Zakelijk tekenen, of visueel faciliteren, gebruikt visuele elementen om informatie over te brengen en discussies te ondersteunen. In plaats van PowerPoint presentaties te maken, worden tekeningen gebruikt om complexe informatie duidelijk en eenvoudig weer te geven. Dit bevordert begrip, stimuleert het geheugen en verhoogt de betrokkenheid. Door concepten te visualiseren met eenvoudige diagrammen en illustraties, kunnen deelnemers ideeën beter verwerken en onthouden.

Artikel gaat verder na de afbeelding.

Uitdagingen tijdens het faciliteren

Faciliteren is een uitdagende taak die vraagt om een breed scala aan vaardigheden en een flexibele aanpak. Effectieve facilitators moeten in staat zijn om met diverse obstakels om te gaan, variërend van interpersoonlijke conflicten tot tijdsbeheer en onverwachte gebeurtenissen. Dit hoofdstuk bespreekt enkele veelvoorkomende uitdagingen en biedt strategieën om deze te overwinnen.

  • Weerstand en conflicten: Deelnemers kunnen sceptisch zijn over veranderingen of nieuwe ideeën, en conflicten kunnen ontstaan door verschillende opvattingen en belangen. Een neutrale en empathische houding en actief luisteren helpen weerstand te verminderen en een constructieve dialoog te bevorderen.

  • Beheersen van de groepsdynamiek: Groepsdynamiek kan een sessie maken of breken. Dominante persoonlijkheden kunnen de discussie overheersen, terwijl introverte deelnemers minder geneigd zijn hun mening te uiten. De facilitator moet ervoor zorgen dat iedereen kan bijdragen door technieken toe te passen die deelname bevorderen en door mensen proactief uit te nodigen om bij te dragen.

  • Tijdmanagement: Sessies kunnen gemakkelijk uitlopen of off-topic raken. Een effectieve facilitator moet de tijd bewaken, de groep op koers houden, en een duidelijke agenda volgen. Tijdswaarschuwingen en het indien nodig afkappen van discussies kunnen hierbij helpen.

  • Onverwachte wendingen: Onvoorziene gebeurtenissen kunnen de voortgang van een sessie verstoren. Flexibiliteit is hierbij essentieel. Een goede facilitator moet snel kunnen schakelen en alternatieve plannen bedenken, voorbereid zijn op verschillende scenario's en in staat zijn om te improviseren en de dynamiek van de groep te lezen en erop te reageren.

Wanneer werkt faciliteren wel en niet?

Faciliteren kan een krachtig middel zijn om doelen te bereiken, maar het is niet in alle situaties even effectief. Dit hoofdstuk verkent de omstandigheden waarin faciliteren wel en niet werkt.

Wanneer werkt faciliteren wel?

Faciliteren werkt goed in situaties waar samenwerking en creativiteit centraal staan. Mits er aan enkele voorwaarden worden voldaan. De juiste deelnemers moeten geselecteerd worden en er moet een gevoel van relevantie of urgentie zijn. Een sfeer van open dialoog is ook belangrijk om de kennis en creativiteit van de deelnemers tot hun recht te laten komen. Voorbeelden van situaties waarin faciliteren wel werkt zijn:

  • Complexe probleemoplossing: Wanneer een groep moet samenwerken om complexe problemen op te lossen, helpt faciliteren om de kennis en expertise van alle deelnemers te benutten.

  • Innovatie en brainstorming: Faciliteren bevordert een vrije en open sfeer voor het genereren van nieuwe ideeën of oplossingen, waarin creativiteit kan floreren.

  • Besluitvorming: Bij gezamenlijke besluitvorming helpt een facilitator de discussie te structureren en zorgt voor een evenwichtige bijdrage van alle deelnemers.

  • Veranderingsprocessen: Faciliteren is effectief bij het begeleiden van organisaties door veranderingsprocessen, omdat het betrokkenheid en buy-in creëert bij medewerkers.

Wanneer werkt faciliteren niet?

Er zijn situaties waarin faciliteren minder effectief is of zelfs contraproductief kan zijn. Een workshop heeft weinig nut in een crisissituatie waar direct handelen nodig is, of bij gebrek aan urgentie waar deelnemers geen motivatie voelen om het vraagstuk aan te pakken. Het is ook belangrijk om voldoende tijd te hebben voor de voorbereiding voordat een groep aan de slag gaat, tenzij het doel van de workshop juist is om het vraagstuk helder te krijgen. Voorbeelden van situaties waarin faciliteren niet werkt zijn:

  • Strikte hiërarchieën: In organisaties met een zeer strikte hiërarchie is faciliteren moeilijk omdat beslissingen vaak van bovenaf worden opgelegd zonder ruimte voor input van lagere niveaus.

  • Gebrek aan bereidheid tot deelname: Als deelnemers niet bereid zijn om actief deel te nemen of weerstand bieden tegen het proces, zal faciliteren weinig opleveren.

  • Onvoldoende tijd of middelen: Faciliteren vereist tijd en middelen. In situaties waar deze schaars zijn, is het lastig om effectieve sessies te organiseren en uit te voeren.

  • Duidelijk afgebakende taken: Wanneer taken en verantwoordelijkheden duidelijk zijn afgebakend en er geen behoefte is aan groepsinput of samenwerking, is faciliteren overbodig.

Neem contact op

Andere artikelen die we graag met je delen

Bekijk onze kennisbank

Weten wat wij voor je kunnen betekenen?

Vraag nu een offerte aan.

Vraag je offerte aan

Liever persoonlijk contact?

Neem direct contact op.

Willem Heijboer

Willem Heijboer

Master Black Belt

+31 (0)6 25 07 58 85 willem@impactery.nl